مهمترین خبر سیاسی این هفته نه پرتاب موشک های سپاه پاسداران به سوی داعش بلکه تعیین امیرمحود بن سلمان فرزند 31 ساله ملک سلمان پادشاه کنونی عربستان سعودی به سمت ولی عهدی بود.
اهمیت این خبر از چند جهت بود:
1- سن محمد بن سلمان که در محافل انگلیسی زبان به MbS معروف است. او زمانی که پدرش در سال 2015 به پادشاهی رسید و او را به سمت ولی ولی عهد و وزیر دفاع قرار داد 29 سال داشت و حالا با انتصابش به سمت ولی عهد دیر یا زود به عنوان جوان ترین شاه عربستان سعودی در چند دهه عمر خاندان آل سعود به تخت حکومت تکیه خواهد زد.
2- جاه طلبی محمد وقتی به این نکته دقت کنیم که او تنها فرزند مذکر پدرش یا حتی بزرگترین آنها نیست.
3- این واقعیت که برای انتصاب محمد ، ملک سلمان از برادرزاده اش و وزیر کشور مقتدر عربستان امیر محمد بن نایف گذشت و او را از همه سمت هایش برکنار کرد حاوی جهت گیری مهمی است. محمد بن نایف برای سالها مرد شماره یک امریکا در ریاض بود و هدایت تمامی اعمال ضد تروریسم و ضد القاعده در عربستان و منطقه تحت نفوذ آمریکا و عربستان را بر عهده داشت. مورد وثوق سازمان سیا CIA بود و حالا رفتن او به این معناست که احتمالا آمریکا هم تصمیم گرفته از محمد بن نایف به نفع محمد بن سلمان بگذرد و یکی دیگر از مهره های کلیدی اش را بازنشسته کند.
4- اینکه محمد بن نایف پسری ندارد نشان می دهد در صورتی که او به پادشاهی می رسید احتمالا بازهم محمد بن سلمان ولی عهد او می بود هرچند نمی توان با اطمینان گفت اگر او به قدرت می رسید محمد بن سلمان را به عنوان ولی عهد حفظ می کرد.
5- ولایت عهدی محمد بن سلمان همچنین با تغییراتی در قانون سلطنتی این کشور همراه بوده که عملا دست شورای سلطنت که وظیفه آن انتخاب پادشاه بعدی از میان فرزندان ملک عبدالعزیز پادشاه اول سعودی بوده را بست و مهمتر اینکه ظاهرا طبق قانون تغییر داده شد پادشاه بعدی فرزند پادشاه قبلی خواهد بود. به این ترتیب اگر محمد بن سلمان موفق شود به پادشاهی برسد نفر بعدی فرزند پسر او خواهد بود.
6- در تلاش برای کنار گذاشتن نسل قدیمی و کهنه و پوسیده شاهزادگان سعودی، پادشاه همچنین پسر جوان دیگر خودش را به سمت سفیر امریکا در امریکا منصوب کرد و نوه یک برادر دیگر (که از قضا برادرزاده محمد بن نایف است) را به عنوان وزیر کشور جدید برگزیده است.
از محمد بن سلمان چه می دانیم؟
محمد همانطور که قبلا گفتم تنها فرزند ذکور پدرش یا حتی بزرگترین آنها نیست و چندین برادر تنی و ناتنی دارد. در واقع او برگترین پسر همسر سوم ملک سلمان است. 31 ساله است. از دانشگاه ملک سعود در جده (یا ریاض) لیسانس حقوق گرفته است و معمار جنگ بی فرجام یمن است که پس از به قدرت رسیدن او به عنوان وزیر دفاع راه افتاد و هنوز به هیچ کدام از اهداف از پیش تعیین شده اش نرسیده، نه حوثی ها از صنعا بیرون رفته اند، نه عبد ربه منصور هادی به حکومت بازگشته و نه ارتش من و علی عبدالله صالح از صحنه بیرون رفته اند. تنها دستاورد این جنگ کشته شدن بیشتر از 12 هزار مرد و زن و کودک یمنی؛ ویران شدن خانه ها و زیر ساخت ها و اوارگی میلیون ها نفر بوده است. و حالا یمن در آستانه اعلام قحطی و گرسنگی به همراه اپیدمی وباست. محمد ظاهرا الکل نمی نوشد و حداقل 2 بار ازدواج کرده ولی در مورد جزییات زندگی یا تعداد فرزندانش اطلاعاتی در دست نیست.
برای فهم بهتر ذهن محمد بن سلمان می شود به مصاحبه سال گذشته او با روزنامه اکونومیست چاپ لندن اشاره کرد جایی که او در مورد طرح بلندپروازانه اش به نام سعودی 2030 صحبت کرده که طبق آن عربستان سعودی باید تا 14 سال دیگر کشوری مستقل از درآمدهای نفتی باشد. برای تبلیغ هدف خود، محمد اعداد و ارقام زیادی را با مهارت ردیف می کند و توضیح می دهد که با اصلاحات جدید در قانون سوبسید (یارانه ها)؛ وضع مالیات و اخراج کارگران خارجی و دادن مشاغل آنها به شهروندان سعودی سعی خواهد کرد طرح های جدید اقتصادی را پیاده کند. جایی دیگر هم در مورد فروش بخشی از سهام شرکت نفتی آرامکو Aramco که بزرگترین شرکت نفتی جهان است حرف می زند تا بتواند هزینه طرح های تحول اقتصادی را فراهم کند.
برخی عقیده دارند طرح محمد بن سلمان اجرا خواهد شد و به موفقیت خواهد رسید و برخی دیگر طرح ها را بسیار بلندپروازانه و محکوم به شکست می دانند خصوصا که عربستان سعودی به خاطر هزینه های جنگ یمن و کاهش قیمت نفت در یکی دو سال اخیر با کاهش بودجه سالانه روبرو بوده است.
طرح های محمد بن سلمان یک شاه جدید را برای آینده عربستان به تصویر می کشد که می خواهد سر بلند کند و به قدرت بزرگ اقتصادی و نظامی (به کمک خریدهای بزرگ و عظیم نظامی از امریکا) تبدیل شود و برای این کار عربستان محبورست رقبای منطقه ای را به شدت کنار بزند.
طرح های بن سلمان برای خاموش کردن رقبای منطقه ارعاب و تهدید است: پس قطر که مدتی است موی ماغ عربستان شده است را به همراه نوچه های مصری و اماراتی و بحرینی تحریم سیاسی- تجاری- پروازی-نظامی می کند تا یا این کشور به کمپ تحت رهبری محمد بن سلمان بپیوندد یا اینکه با سخت ترین تنبیه ها روبرو شود. اتفاقی که همین حالا افتاده است.
دومین رقیب منطقه ای ایران است و راهکار محمد بن سلمان در مورد ایران کشاندن جنگ نیابتی به داخل ایران است. از نظر محمد با کشوری که به دنبال اشاعه ایدئولوژی بازگشت مهدی منتظر است و می خواهد در تمام کشورهای اسلامی حضور داشته باشد و مقدمات آن را فراهم کند نمی شود حرفی داشت. محمد بن سلمان می گوید عربستان از یک سوراخ دوبار گزیده نخواهد شد و شگرد ایران که در زمان های مختلف روسای جمهور تندرو و کندرو رو می کند تا کشورهای دیگر را فریب بدهد برای ریاض رو شده است. او مشخصا از هاشمی نام می برد که با عربستان دوست بود و بعد می گوید در دوره احمدی نژاد ایران به همه کشورهای اسلامی سرک کشید و حالا روحانی آمده تا ما را دوباره فریب بدهد تا بعد از او دوباره یک تندرو بر سرکار بیاید و سایست های توسعه طلبی ایران را ادامه بدهد.
به این ترتیب معلوم می شود محمد بن سلمان برای رسین به رویای بزرگی عربستان سعودی از هیچ اقدامی حتی جنگ علیه ایران فروگذار نخواهد کرد.
معلوم نیست واکنش بی شمار شاهزاده های سعودی در قبال به قدرت رسیدن احتمالی محمد بن سلمان چه باشد، بخصوص که طبق برخی شایعات ملک سلمان قصد دارد به نفع محمد از سلطنت کناره گیری کند. در مراسم بیعتی که برای او تدارک دیده اند اکثریت جناح مذهبی و سیاسی و شاهزادگان سعودی با محمد بیعت کرده اند اما خبرها و شایعاتی هم در مورد حبس خانگی تعدادی از آنها که علم مخالفت برداشته اند به گوش می رسد.
به نظر می رسد ملک سلمان به این نتیجه رسیده بود که بعد از او به قدرت رسیدن چند شاهزاده پیر و پاتال یا فردی مثل محمد بن نایف که گفته می شود با وجود قدرت زیادش معتاد به کوکایین است عملا تیشه به ریشه خاندان آل سعود می زند و بجای چند پادشاه در طی چند سال بهترست یک جوان برای چندین دهه (شاید) حکومت کند، جوانی که جاه طلب است، رویای بزرگی عربستان را در سر دارد و برای رسیدن به این طرح حاضر به هیچ مصالحه ای نیست. آدمی که خودش زمانی پلی استیشن بازی می کرده، هم سن بسیاری از جوانان سعودی است و می تواند آنها را بهتر از شاهان پیر درک کند و شاید شاهزاده های پیرو پاتال و جناح مذهبیون و مفتی ها هم با درک همین نگاه با محمد بیعت کرده اند.
و اما فقط می ماند خامی محمد که اولین بار خودش را در جنگ یمن و دومین بار در تحریم قطر نشان داده تا سومین آن چه باشد. محمد جایی گفته است (البته من هنوز نتوانستم این گفته را در منابع خارجی پیدا کنم) که من از دوران کودکی همراه پدرم در جلسات دولتی و حکومتی شرکت می کردم و از این راه تجریه زیادی کسب کردم اما رفتار او نشان می دهد هنوز هم یک جوان 31 ساله است و نه بیشتر و حتی اگر به تخت پادشاهی هم برسد مدت زمان زیادی شاید حداقل یک دهه نیاز دارد تا به تعادل و ثبات و عقلانیت فکری واقعی برای حکومت بر کشوری چون عربستان سعودی برسد.
